by قسمت اعظم ساختمانهای هر مجموعه زیستی را، ساختمانهای مسکونی تشکیل می‌دهد. مطالعات مربوط به مسکن، تراکم های مسکونی و مانند آن ها در هر برنامه ریزی از اهمیت خاصی برخوردار است. برنامه ریزی مسکن باید با نگرشی جامع کلیه جوانب، چه شرایط آب و هوایی و طبیعی و چه شرایط اجتماعی و فرهنگی و یا عوامل مربوط به اقتصاد شهری را مورد توجه قرار دهد (رضویان، ۱۳۸۱: ۹۴).
- برنامه ریزی مسکن جزئی از نظام برنامه ریزی شهری محسوب می شود که در آن فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جزئی از فعالیت های درون مکانی و واحدهای مسکونی جزئی از فضاهای تغییر شکل یافته و تطابق یافته ای شهری محسوب می شود که بر حسب موضوع در چهارچوب برنامه ریزی مسکن مورد توجه قرار می‌گیرد. بر همین اساس برنامه ریزی مسکن با تخصیص فضاهای قابل سکونت به نیازهای مسکونی و توجه به محدودیت منابع و استفاده از تئوری ها و تکنیک های ویژه با چهارچوب های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی سروکار دارد (پورمحمدی، ۱۳۸۵: ۲۴). در برنامه ریزی مسکن علاوه بر شناخت وضع موجود مسکن، روش های شکل گیری و روند جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی موثر بر مسکن و تحولاتی که در جوامع به وجود آمده باید بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. تحولات اجتماعی که متاثر از مسائل اقتصادی- اجتماعی است، تغییراتی در شیوه کار، تولید و معیشت انسان به وجود می آورد که تاثیراتی مستقیم بر شیوه زندگی در واحدهای مسکونی نیز به وجود خواهد آورد، همچنین مفهوم مسکن محیط کلان تری از واحد مسکونی است، که بر اساس نیازهای انسانی برنامه ریزی و سازماندهی می‌گردد. تامین مسکن بدون توجه به جنبه‌های محیطی سبب جدایی زندگی خصوصی خانوادگی از فضاهای مورد نیاز اجتماعی آن ها می‌گردد. علاوه بر این بی توجهی به جنبه‌های اقتصاد- اجتماعی فعالیت های مانند کار یا تفریح را از فضای مسکونی جدا می کند. اما در برخی موارد شرایط جدیدی نیز خلق می‌شوند، مانند ایجاد فضای ارتباطی مشترک برای دسترسی به واحد مسکونی در داخل بلوک های آپارتمانی (پوردیهیمی، ۱۳۹۱: ۴).
- ۲-۳-۱۹ آپارتمان نشینی (Apartment retreat)
- پاسخ به نیاز مسکن با قیمتی مناسب در حد توان خانواده ها از یک سو، کمبود زمین شهری از سوئی دیگر منجر به راه حلی گردید که نقش زمین و قیمت آن در تولید مسکن کاهش یابد. بدین ترتیب زندگی در واحدهای آپارتمانی بدون توجه به برخی تبعات سوء اجتماعی آن ها برای جوامع تجویز گردید. زیرا حذف نقش زمین تنها قیمت زمین را به ازاء هر واحد کاهش نمی دهد، بلکه بر نوع مالکیت به هر واحد آپارتمانی، و همچنین بر نوع روش زندگی خانواده ها نیز تاثیر می‌گذارد. لذا چنانچه از نظر اقتصادی مالکیت یک قطعه زمین (عرصه) بین چند خانواده مشترک باشد، و در آن برای چند خانواده و واحدهای مسکونی مجزای از یکدیگر احداث شود که در مالکیت زمین با هم مشترک بوده و برای دسترسی به واحدهای مسکونی مجزای خود اجبارا از فضای داخلی مشترکی استفاده نمایند (پوردیهیمی، ۱۳۹۱: ۴۵). هال در تحقیقی که بر روی ابعاد فرهنگی آپارتمان نشینی کار کرده است، معتقد است شیوه های زندگی آپارتمان نشینی با شیوه ی سکونت معمولی متفاوت است. تراکم جمعیت از متغییر های تاثیر گذار بر این شیوه ی زندگی است. آپارتمان نشینی باعث تراکم بیش از اندازه خانوار و اعضای آن در واحد سطح و در محیط مسکونی می شود. به عقیده هال این شیوه ی سکونتی باعث تغییر در تماس های انسانی می شود. پیامد آپارتمان نشینی، تراکم جمعیت است و تراکم جمعیت باعث افزایش روابط انسانی می شود. او سابقه ی زندگی در محیط های با تراکم بالا را در انطباق با شیوه ی جدید زندگی آپارتمان نشینی موثر می‌داند. بر این اساس وی ادعا می‌کند که اگر افراد پیش از زندگی در آپارتمان های با تراکم بالا، مدت مدیدی را با تراکم بالای جمعیت زندگی کرده باشند و هنجارها و ارزش های خاص آن را تجربه کرده باشند، تحمل زندگی در چنین محیط هایی برای آن ها آسان بوده و مشکلات فرهنگی چندانی نخواهند داشت. هال پیرامون این تجربه اظهار می‌دارد که تحمل زندگی آپارتمان نشینی همراه با تراکم جمعیت بالا ژاپنی ها آسانتر از آلمانی هاست، زیرا ژاپنی ها برای زمان‌های طولانی در مکان هایی با تراکم جمعیت زیاد بسر برده اند و در طی این سال ها، سنت ها و محدودیت های فرهنگی خاص زندگی در محیط های با تراکم بالا را به وجود آورده و به آن ها خو گرفته اند (جهانگیری و همکاران، ۱۳۸۵: ۳۰). بیش از نیم قرن از آغاز آپارتمان سازی در کشور می گذرد. دلایلی زیاد و متفاوتی برای این موضوع بیان شده است؛ از جمله زیاد شدن جمعیت، کمبود زمین برای احداث خانه های تک واحدی، امنیت بیشتر در مجتمع های مسکونی، توان مالی شهروندان و بسیاری دلایل دیگر که بر افزایش آپارتمان سازی و توسعه ی آپارتمان نشینی تاثیر می گذارند. هر چند تمامی دلایل بیان شده به طور مستقیم و غیر مستقیم با این موضوع ارتباط دارند (اسدی و امیری، ۱۳۹۱: ۲۹). کولن و اوزاکی (۲۰۰۷)، در مطالعه خود آپارتمان را به دو صورت و هر صورت را به سه سطح تقسیم کرده‌اند. آپارتمان گاهی به عنوان نظامی از دستگاه های مسکونی تعریف می شود که در هر سیستم، فعالیتی جا گرفته و باعث تمایزی میان ویژگی های ثابت (جنبه‌های فیزیکی)، نیمه ثابت (اسباب اثاثیه) و غیر ثابت (فعالیت و رفتار) می شود. گاه نیز می توان آن را در یک زاویه یا بعد دیگر بررسی کرد؛ یعنی در سطح کلان (دیدگاه جهانی)، سطح متوسط (ارزش ها) و سطح پایین (فهرست های کاربردی)، که در این صورت به سطوح متوسط و پایین ویژگی های ثابت می گوییم (محمد پور و همکاران، ۱۳۹۱: ۸۵).
