برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 20

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

 

 

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

حق شناسی-سپاس گزاری

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

حساب انگشت بالا-حساب ساختگی

خلا-مستراح

آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن
 

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

حشر و نشر داشتن-نشست و برخاست داشتن دوستی و رفت و آمد داشتن

آمد نیامد(فرخنده بودن و نبودن)

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

تو کَت کسی نرفتن-زیر بار نرفتن-نپذیرفتن

از لجِ(از سر لجاجت، از روی خشم)

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری
زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن

چو انداختن-شایعه پراکندن

بابا بزرگ-پدر بزرگ

خون کسی را حلال کردن-کسی را کشتن

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

دانه دانه-یک یک

درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن

بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن
برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

از قدیم ندیم‌ها(از گذشته‌های دور)

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن
از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

حبه کردن-دانه دانه کردن

رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند

خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

با کسی تلیت شب جمعه خوردن-با کسی هم منفعت نبودن

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

بچه افتادن-سقط شدن جنین

استخوان‌بزرگ-شخص دارای اصل و نسب

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

دبه کردن-دبه در آوردن

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)

 

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

آب تاختن(پیشاب کردن)

تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

تخم شر-مردم آزار- شرور

بلا گردان کسی شدن-به جان خریدن بلای کسی
زبانزد شدن-معروف شدن-فاش شدن
از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

دستمال ابریشمی-چاپلوسی-تملق

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

اخلاق سگی(تندخویی بیش از اندازه، ناسازگاری با همه)

پا برهنه وسط حرف کسی دویدن-کسی را قطع کردن- آفتابه برداشتن

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

پر و پاچه-پا-پاچه

رساندن-خبر یا اطلاعاتی را محرمانه به کسی دادن

دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

خوش قلق-رام-خوش خوی
استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)
دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

پارسنگ برداشتن عقل کسی-خل بودن-دیوانه بودن

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

پِخ پِخ کردن-سر بریدن در زبان کودکان

خاله جان آقا-یکی از چهار زن کلثوم ننه

بی عرضه-بی لیاقت-بی مصرف

ذکر مصیبت-بیان درد-یادآوری رنج های خاندان محمد و به ویژه حسین

اردک رفتن، غاز آمدن-دست از پا درازتر برگشتن

آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)

بقچه بندی-ران چاق

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

خاکی-فروتن و متواضع

چرخ کردن-دوختن با چرخ خیاطی-خرد کردن گوشت با چرخ گوشتی

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود

چهار طاقی-فضای سقف دار و بدون در

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند

حق القدم-پای مزد-پای رنج-حق ویزیت پزشک

بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو

حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب

دیر کردن-تاخیر کردن

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن
تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

حرف پراندن-بدون اندیشیدن چیزی گفتن

 

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی
چریدن-راه افتادن کار و کاسبی
تُف کار-بچه باز

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

 

جیک زدن-اعتراض کردن-صدا در آوردن

آه از نهاد کسی برآمدن-نهایت تاسف به کسی دست دادن

پا پیچ کسی شدن-با کسی در آویختن-به کسی سماجت کردن

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

 

چرخ زدن-گردش کردن-به عنوان تفریح یا تماشا حرکت کردن

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

خدابیامرزی-درخواست بخشش

برگشتن ورق-دگرگون شدن اوضاع-تغییر کردن حال و احوال

دوندگی-سعی و کوشش

دیر کرد-تاخیر-تعویق

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

 

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

به لج انداختن-به لجاجت انداختن

تخم چیزی ورافتادن-ریشه کن شدن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

 

پادرختی-میوه های خراب شده که خود از درخت می افتند

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

پر در آوردن-بسیار خوشحال و سبکبال شدن

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن
بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

خشکه بار-نگا. خشکبار

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

 

این سفر(این بار)

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

حرف توی دهن کسی گذاشتن-سخنی را به کسی یاد دادن-تلقین کردن

 

 

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

باد کردن-به خود بالیدن-مغرور شدن

چرخ گوشت-چرخ گوشت خرد کنی

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن
خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

الابختکی-اتفاقی-تصادفی
دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

ترتیب اثر دادن-به حساب آوردن-اهمیت دادن

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب

تک و توک-به ندرت-کمی

بال به بال کسی دادن-جانب کسی را گرفتن

دل پیچه-دل درد-فشار آمدن به معده و روده بر اثر بیماری های گوارشی

چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق

دلجور-همدل

انگشت در سوراخ مار کردن-دانسته خود را هلاک کردن

دست کسی آمدن-آگاهی پیدا کردن-فهمیدن-بو بردن

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

 
آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)

بده بستان-داد و ستد-معامله

توالت کردن-آرایش کردن

آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن
خرس-چاق و درشت-تنومند

پیشی-گربه در زبان کودکان

حیوونی-نگا. حیوانکی

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

خوش گوشت-آن که زخم تن او زود بهبود می یابد-خوش ادا-خوش اخلاق

 

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

پا گذاشتن-وارد شدن-رسیدن

پشت رو-وارونه

چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی

 

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

زیر گذر-راهی زیرزمینی برای پیاده ها که پیاده رو این سوی خیابان را به آن سو پیوند می دهد

به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)
به چشم-اطاعت می شود

بد بیاری-بد شانسی-ناسازگاری بخت-چپلی

چاره-درمان

زار زدن-سخت گریه کردن

خروس خوان-هنگام سحر
زبان ریزی کردن-زبان ریختن

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

خرخور-چیزی که قابلیت خورده شدن را از دست داده است

به لجن کشیدن-مفتضح کردن-رسوا و بی آبرو کردن

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

درد و بلای کسی به جان خوردن-تعبیری تحقیرآمیز برای مقایسه ی دو نفر با یکدیگر که این یکی صفات آن دیگری را نداشته باشد
دل-معده

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق
خدا نگهدار-خدا حافظ

چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

جا در جا-فورن-جا به جا

پا سوخت-پا بد-بد شانس

جوشی شدن-عصبانی شدن

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن

 

 
اُرد کسی را خواندن(به حرف کسی گوش کردن، اهمیت دادن)

حمله گرفتن-غش کردن
تیک تیک لرزی-دن به شدت لرزیدن

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

دایه-زن شیر دهنده-قابله-پرستار بچه

چلغوز-فضله ی مرغ و کبوتر-آدم کوتاه قد و بی عرضه

چته ؟-تو را چه می شود ؟

چله ی زمستان-سرمای سخت

زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید

پس کشیدن-به عقب کشیدن

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

تته پته-لکنت زبان

آه از نهاد کسی برآمدن(نهایت تاسف به کسی دست دادن)

پس بودن-عقب افتادن از دیگران
بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

دل کسی آب شدن-به اوج تمنا رسیدن-بسیار مشتاق شدن-بی تاب شدن

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

بنگی-معتاد به حشیش

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن

اُس و فُس(اصل، مایه، چهارستون بدن)

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

 

چس گرگی پا شدن-صبح زود برخاستن

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)
چرک-کثیف
 

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

خوش و بش-خوش آمد گویی و احوال پرسی-چاق سلامتی کردن

با دم خود گردو شکستن-سخت شادمان و خوشحال بودن

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

حق دادن-تایید کردن

خانه شاگرد-پسربچه ی خدمت گزار در خانه

با آب و تاب-با شرح و تفصیل

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

اشک خنک-گریه‌ی ساختگی

آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)
جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد
خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن
پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

دخل کسی آمدن-کلک کسی کنده شدن-کار کسی ساخته شدن-نابود شدن

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

باد هوا-وعده ی دروغ-چیز پوچ و بی اعتبار

بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

خود را به ناخوشی زدن-تمارض کردن

دود دادن-ضد عفونی کردن-گذاشتن گوشت و ماهی در معرض دود غلیظ برای فساد ناپذیر کردن آن

 

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

زه کشی-خشکاندن باتلاق از طریق کندن نهری برای حریان دادن آب راکد باتلاق به آن
دلسرد-ناامید-مایوس

زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن
ارزانی-بخشیدن-دادن
دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

آدم نچسب(کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند)

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن

درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ
 

تپل مپل-چاق و چله

دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا

 
پت پتی-موتور سیکلت
دالی دالی کردن-خود را مرتب پنهان کردن و سپس نشان دادن
جفت کردن کفش های کسی-بیرون کردن کسی از جایی

ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

پر ادعا-متکبر-از خود راضی-قمپز در کن

 

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن

از زیر سنگ در آوردن-چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن

 

حقه به کار زدن-نگا. حقه به کار بردن

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)

 

دو پشته-دو ردیفه-دو ترکه
 

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

توی هم لولیدن-با هم و کنار هم ایستادن و حرکت کردن

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

تلنگ در رفتن-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن
اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار

 

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

 

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن
از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)

چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

 

خرج راه-هزینه ی سفر

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

در بردن-بیرون بردن-گذراندن