برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 345

توالت کردن-آرایش کردن

پروار-فربه-چاق

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن

دررفت-خرج و هزینه-مقابل درآمد

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

دو راهی-آن جا که راه دو شاخه می شود

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

پاخان-پشت هم اندازی-سفسطه کردن

 
 

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

دریافتی-حقوق

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند
بی در رو-بن بست

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

 
بی وقت-نابهنگام-بی موقع

دندان کسی را شمردن-رگ خواب کسی را به دست آوردن-کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

پاشنه بخواب-کفش راحتی

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن

از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن

حال و احوال کردن-سلام و احوال پرسی کردن

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس
چشم زهره گرفتن-ترسانیدن
چاخان پاخان-دروغ

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند
از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

جَخ-تازه-هنوز-فوقش

تر و فرز-چست و چابک

رسیدگی کردن-سرکشی و وارسی کردن

بالا آمدن کفر کسی-بی نهایت خشمگین شدن

به تور کسی خوردن-سر راه کسی ظاهر شدن-گیر کسی آمدن

روده درازی-پرحرفی-وراجی

خوش دست-خوش پنجه-خوش نواز-آن که در بازی شانس می آوزد

پیچ گوشتی-وسیله ای که با آن پیچ را باز و بسته می کنند
رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

چیز-آلت تناسلی

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)
تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل
آسمان تا زمین(تفاوت بسیار)
الف کوفی-چیز کج-آلت تناسلی
چاله سیلابی-نگا. چاله خر کشی
دماغ سوختگی-خجالت زدگی-ناکامی

 

خفت افتادن-تنگ شدن-در تنگنا افتادن

از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن

بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

جا-رختخواب-بستر
به خون کسی تشنه بودن-کینه ی کسی را سخت در دل داشتن-با کسی سر جنگ داشتن
ختم گذاشتن-مجلس ترحیم گذاشتن

جُربزه-قدرت-توانایی

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن

تو کَت کسی نرفتن-زیر بار نرفتن-نپذیرفتن

از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)
رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

خانه خمیر-نگا. خانه خراب

تنگ بودن وقت-دیر شدن
الف به خاک کشیدن-خجالت کشیدن

دل دادن-دقت کردن-توجه کردن-عاشق شدن

پَس-ناجور-خراب

پای کسی لنگیدن-منحرف بودن-سست عنصر بودن

زینه-پله

داوطلب-خواستار-نامزد

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

تلقین گفتن-مسائل دینی که بر سر گور کسی می گویند

دو پول-مبلغ بسیار ناچیز و اندک

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن
دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

بلند پروازی کردن-جاه طلبی کردن-خودنمایی کردن

چله بُران-جشن حمام رفتن زن پس از گذشت چهل روز از زاییدن

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن
حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن

پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن

خستگی در کردن-استراحت کردن

زدن به سر کسی-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن
حجله خانه-اتاق شب زفاف
آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

 
حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند

 
اداره بازی-پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری

 
چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام

در پوست کسی رفتن-سخت مزاحم کسی شدن-از کسی بد گفتن

 

 

 

اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)

خیز-ورم-آماس

 

اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر
زبر-خشن-غیر لطیف

جوجه خروس-جوان تازه به دوران رسیده

پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن

دراز کش-افتاده-خوابیده

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

اَنَک شدن-تحقیر شدن-خجالت کشیدن

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

تیپ هم-جور-هماهنگ-متناسب

زیر گرفتن-زیر کردن

 

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)

زرت و زورت-زرت و پرت

خر پاپو-وسیله ای دارای چرخ برای آموزش راه رفتن به کودکان نوپا

از قلم انداختن-از یاد بردن-مورد بی‌توجهی قرار دادن

حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

زانو-قطعه ی استوانه ای با زاویه های گوناگون برای تغییر مسیر لوله یا گرفتن انشعاب

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

دام پزشک-پزشک حیوانات

اجاق‌کور-نازا-بی فرزند

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

دست دراز کردن-به حریم و حقوق دیگران تجاوز کردن

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

خیس شدن-تر شدن

از دست دادن(گم کردن)

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار
آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)
الدنگ-بیکاره-مفتخور-بی‌غیرت
تاتوله هوا کردن-به حیرت دچار کردن-به سکوت واداشتن

پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار

 
رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

دهان گیره-غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

جا انداختن-به سر جای خود آوردن
خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

رانده و مانده-بدبخت و وامانده

چشم کسی را دزدیدن-هنگام غفلت کسی کاری را انجام دادن یا چیزی را برداشتن

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

تیک تیک لرزی-دن به شدت لرزیدن

آه از نهاد کسی برآمدن-نهایت تاسف به کسی دست دادن

چوب سیگار-نی سیگار

 

 

چوق-چوب-تومان

حالا نه و کی-از دست ندادن فرصت-غنیمت شمردن فرصت
به باد فحش یا کتک گرفتن-یک ریز فحش دادن یا کتک زدن

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

خرده فرمایش-فرمانی که از فرمانده ی نالایق و کوچک تر صادر شود-دستور بی جا

دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن

 

 

 

جاکن شدن-به حرکت در آمدن

درد دل-غم و اندوه درونی

دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند

زرق و برق-جلوه ی ظاهری-جلا و شفافی

این دنده آن دنده شدن(این پهلو آن پهلو شدن)

آب شیراز-شراب

خش و خش-نگا. خش خش

ارزانی-بخشیدن-دادن

دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

 

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

 

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی
دوسیه-پرونده

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست

آفتابی کردن(پدیدار کردن)

دیوانه ی کسی بودن-عاشق بی قرار کسی بودن

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

آبِ سیاه-نیمه کوری

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

این دنده آن دنده شدن-این پهلو آن پهلو شدن

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

افتادن توی پوست کسی(کسی را وسوسه کرد)

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

حیا را خوردن و آبرو را قی کردن-بسیار بی حیا و گستاخ بودن

آهوی خاور(آفتاب)

دار و ندار-کل دارایی-تمام هستی

به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن

خوشا به حال ماهی-خیلی تشنه ام

 

 

 

بیا بیا- برو برو

رد پا-جای پا-اثر

درد و بلای کسی به جان خوردن-تعبیری تحقیرآمیز برای مقایسه ی دو نفر با یکدیگر که این یکی صفات آن دیگری را نداشته باشد
باب طبع-موافق میل-مطابق سلیقه
 

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن
بی مناسبت-نابجا-نامربوط
پیش بینی کردن کار یا شخصی

 

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

الواتی کردن-عیاشی و هرزگی کردن

چه چه زدن-خواندن بلبل-سخت خوش آواز خواندن

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

چشم و گوش باز-کسی که همه چیز را می فهمد-آگاه و با تجربه

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن
آتشِ بسته-طلا
ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

جا دار-وسیع-فراخ
پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن
خاصه-هر چیز ممتاز و از جنس عالی
دست به عصا راه رفتن-با احتیاط رفتار کردن-بسیار محتاط بودن

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)
بخور و نمیر-مقداری از غذا که تنها برای ادامه ی زندگی کفایت می کند
زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید
ته نشست-رسوب
چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

 
جاپایی برای خود باز کردن-خود را به جایی بند کردن

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

آمدن (چیزی) به کسی(تناسب داشتن (چیزی) به کسی)
انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن
دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک

دله-ظرف حلبی

چشمک زدن-بر هم زدن چشم به قصد ایما و اشاره

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

خر کریم را نعل کردن-رشوه دادن-راضی کردن

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)

راپرت-گزارش-خبر

آب نخوردن-درنگ نکردن
رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل
دو به هم زنی-دو به هم اندازی

دروغ دسته نقاشی-دروغ گنده-دروغ شاخدار

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

جگر گوشه-فرزند

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید

توالت کردن-آرایش کردن
رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن
تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب
خورد دادن-درخیاطی کم کم قسمت اضافی را از بین بردن-به زور به کسی خوراندن

حال آمدن دل-بازیافتن نشاط-برطرف شدن خستگی

چرخ کسی را چنبر کردن-به اصرار کسی را به کار واداشتن-پیله کردن

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز
حال کسی را جا آوردن-نگا. حال آوردن

پله خوردن-دارای پله بودن

 

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن
آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

 

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

افسارگسیخته-سرکش

دوام آوردن-استقامت کردن

 

 

دو راهی-آن جا که راه دو شاخه می شود

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد
خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

جَلَب-حقه باز-موذی-تقلبی-زن نا به کار

چین خوردن-چروک شدن
با اشتها-متمایل به غذا

به پیسی افتادن-دار و ندار خود را از دست دادن-فقیر و بیچاره شدن

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن

رفتگار-رفتنی-مردنی

چغندر پخته-لبو

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

د ِ-حرفی برای بیان مداومت
حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

چرکوندی-لکه دار کثیف
ز ِله کردن-به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-عاجز کردن
دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

چغل خور-سخن چین

ترق و تروق-سر و صدای به هم خوردن دو یا چند چیز
به آب چسیدن-از بین رفتن-نابود شدن-نتیجه نگرفتن

 

 
پف کردن-ورم کردن-باد کردن-مغرور شدن

خدا روز بد نده-چشم بد دور-روز بد نبینید
خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

 

از خاک برداشتن(کسی را نواختن و به جایی رساندن)

زر ورق-کاغذ نازک و شفاف و زنگی

از رو رفتن(خجالت کشیدن، از میدان به‌در رفتن)

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان
زحمت دادن به خود-خود را به زحمت انداختن

 

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

زیر لبی-زیر زبانی
پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

ابرو فراخی-خوشدلی-گشاده‌رویی

بازار شام-جای شلوغ و در هم و بر هم

بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

خوش انصاف-با انصاف-منصف

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

 

پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله
دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

از جگر گذشتن-نامردی کردن

چُش-کلمه ای که خر را ار رفتن و حرکت باز می دارند

خواب به خواب شدن-خواب از سر پریدن-بدخواب شدن

دق دلی-دق دل

باب شدن-معمول و رایج شدن

 

دست کسی را بند کردن-به کاری گماشتن

رُک زده-زل زده-خیره شده

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

خون گرفته ی کسی بودن-در برابر کسی مسئول بودن

ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم

ترقه فرنگی-بچه ی شرور

آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع

آسمان غرمبه-صدای رعد-تندر

 
چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

دُم لابه-چاپلوسی-تملق

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن
حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان
اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

چای کار-کشت کننده ی چای

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی
پَلِه-پول
پایانه-ترمینال-نقطه ای که یک داده وارد دستگاه می شود و یا از آن خارج می شود

چپری آمدن-زود آمدن

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

آش پشت پا(آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند)

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن
بی رگ-بی غیرت-بی حس

خاکروبه ای-سپور-آشغالی

پا دری-فرشی که پای در می اندازند-سنگی که کنار در می گذارند تا باد در را حرکت ندهد
حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده
باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن
اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی
حبف و میل-ریخت و پاش

پاره وقت-کسی که تنها بخشی از روز یا هفته را کار می کتد
تر کردن لب-چیزی آشامیدن-به یک اشاره ترتیب کاری را دادن-حرف زدن

رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن

دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن

خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

 

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

 

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

به خانه ی بخت رفتن-شوهر کردن

افتادن توی پوست کسی(کسی را وسوسه کرد)
تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

دستمالی-دست مالیدن

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

جایی که عرب نی انداخت-جایی پرت که در آن جا خبری از کسی نمی آید
به خود گرفتن-به خود پنداشتن-مربوط به خود دانستن
 

خودرو-آن چه بی اسب رود

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

در یک جوی نرفتن آب کسی با کسی-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

دهنه-لگام چارپایان-دهانه ی بازار