منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 369

چاخان بازی-حقه بازی-چرب زبانی-دروغ بافی

 
بست زدن-کشیدن یک بست تریاک

 

از بیخ گوش کسی گذشتن(در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن)

خر کردن کسی-کسی را با چاپلوسی فریفتن

دال به دال-پشت سر هم

از مرحله پرت بودن-یکسره بی‌اطلاع بودن

از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد

خفت انداختن-تنگ کردن-در تنگنا قرار دادن
رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن

خیرات کردن-چیزی را

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی

به دست و پا افتادن-به تلاش و تقلای زیاد افتادن
بی نماز شدن-گرفتار عادت ماهانه شدن

جهود ی-هودی-مقتصد

حیوونی-نگا. حیوانکی

خانه شاگرد-پسربچه ی خدمت گزار در خانه

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

استخوان‌دار(محکم، بااراده)

دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن
پا سوز-عاشق شیفته

درس خوان-شاگرد زرنگ و کوشا
چهل منار-تخت جمشید

خوب-کافی-بسیار

پا جای پای کسی گذاشتن-از کسی تقلید و پی روی کردن

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

بادمجان دور قاب چین-آدم چاپلوس-متملق-سبزی پاک کن

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

 

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن
دل-معده

بستن به ریش کسی-زنی را به مردی انداختن-با فریب کسی را به کاری واداشتن

جاپیچ-جاکش-دلال محبت

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه
از صدقۀ سرِ-از عنایت و لطفِ

پاتیل کسی در رفتن-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)

جِر زدن-دبه درآوردن-گردن نگرفتن-تقلب کردن در بازی

 

آب از سر گذشتن-کار از چاره و تدبیر گذشتن

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

 

برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن
ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

پا سبک کردن-زاییدن-زایمان کردن

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

دو لا شدن-خم شدن-تعظیم کردن

 

با کسی سرشاخ شدن-با کسی در آفتادن

 

دوبله-دو برابر-دوبلاژ
از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن
چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

به حساب-مثلا-یعنی

چرخ کسی را چنبر کردن-به اصرار کسی را به کار واداشتن-پیله کردن
دست کسی را پس زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن کسی
از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن
دست کسی را از پشت بستن-از کسی در کاری پیشی جستن

خدا داده-دیم کاری

 
چلغوز-فضله ی مرغ و کبوتر-آدم کوتاه قد و بی عرضه

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

چس گرگی پا شدن-صبح زود برخاستن

 

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

خلاف شرع-ضد قانون شریعت

خواب به خواب شدن-خواب از سر پریدن-بدخواب شدن

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن
از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

پا اندازی-واسطه ی اعمال نامشروع شدن-جاکشی

 

جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند
ابرو کج کردن-خشم گرفتن

 

پَلِه-پول

 

از دماغ کسی در آمدن-شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن

از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

زیر گرفتن-زیر کردن

آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

الف شدن اسب(هر دو پا بلند کردن اسب)

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ
تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن
تلکه بند شدن- تلکه کردن
از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

تحصیل کرده-درس خوانده

دنده چاق کردن-سرعت گرفتن به هنگام رانندگی
از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)
تب کردن خر-پوشیدن لباس ضخیم در هوای گرم

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

چرخ کار-کسی که با چرخ خیاطی کار و زندگی می کند

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

تپق زدن-بیرون شدن بی اراده ی کلمه از زبان-چیزی جز مقصود گفتن

جَستن چشم-پریدن پلک چشم

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن
حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن
بر و برگرد نداشتن-مسلم-قطعی-بی چون و چرا

چک و چیل-لب و لوچه

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

توپ زدن-روی دست حریف برخاستن-کلک زدن
زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو

درز گرفته-کوتاه کرده

زار زدن-سخت گریه کردن

از قلم انداختن(از یاد بردن، مورد بی‌توجهی قرار دادن)

بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود

دول-آلت مردی به زبان کودکان

خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

تر دست-ماهر-شعبده باز
این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

 

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

دربست-یک جا-به طور کامل-به طور کلی

خرج از کیسه ی خلیفه کردن-از مال دیگران خرج کردن

الانه-همین حالا-هم اکنون

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

آینه‌ی بخت-آینه‌ای که داماد همراه شمعدان برای عروس می‌فرستد
جز زدن-ناله و زاری کردن

حال و بار-وضع زندگی

تنبان درآر-بی حیا-دریده

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

ارواح شکمت(ارواح بابات)

چرسی-آدم معتاد-افیونی
جان در یک قالب-نهایت دوستی و صمیمیت

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست

آب‌زیرکاه(حیله گر، فتنه انگیز، دو رو)

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

آفتاب از مغرب درآمدن(روز قیامت، رویدادی شگرف پیش آمدن)

چشم و چار-چشم-دید-بینایی
خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست
پاری ها-برخی-دسته ای از مردم

دست خوش !-آفرین

زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن

تی تیش مامان-ی بزک کرده-تر و تمیز-شسته و رفته-عزیز دردانه

جز جگر زده-نفرینی است به معنی دل سوخته بر اثر اندوه و مصیبت-گرفتار به بلا

 

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن
آدم بی‌خود-بی‌شخصیت و بی‌معنی
زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه

اُرس و پرس-پرسش و پاسخ

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

چمباتمه-حالت روی دو پا نشستن و زانوان را بغل کردن

زخم زبان-نیش زبان-آزردگی از سخن کسی

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

در چاه افتادن-فریب خوردن
دست کسی رو شدن-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

آی زرشک(آی زکی)

جزغاله-سوخته-زغال شده

اجباری بردن-کسی را به خدمت سربازی بردن

زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

از دولت سر(به لطف کسی، از برکت وجود کسی)

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

بنا بودن-قرار بودن

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن
زیر سایه ی کسی بودن-در پناه کسی بودن-از پشتیبانی کسی برخوردار بودن
آب و خاک(میهن، دیار)

به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن
تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند

از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)

چل زن-زن کوتاه قد

دست شما را می بوسد-انجامش به عهده ی شماست

دقه-دقیقه

 

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

درآمد-عایدی

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

 

پینکی رفتن-چرت زدن

تنه زدن-با تنه به کسی ضربه زدن

حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن

حسرت به دل ماندن-به آرزوی خود نرسیدن

 
اصلاح-تراشیدن ریش و آرایش موی سر نزد مردان

دو قلو-دو بچه ی همزاد

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

حیص و بیص-گیر و دار-مخمصه

حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

حیوون-نگا. حیوان

تعلیمی-عصای کوچک
از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

 

بی شوخی-جدا-بدون شوخی

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

حرف گوش کردن-حرف شنوی داشتن

خاکی-فروتن و متواضع

پیچ و خم خوردن-پیچ و تاب خوردن

 

خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

کسی را اذیت و آزار کردن

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده

 

 
دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

حرف گوش کردن-حرف شنوی داشتن

 
خیز برداشتن-جستن-آماده ی حمله شدن

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

کار شگفت‌انگیز کردن

باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

پشتی-بالش-حمایت

چاک زدن-نگا. چاک دادن

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

پشت دست را داغ کردن-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن

اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)

احوال گرفتن(جویای حال شدن)

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن-از دارایی دیگران بخشیدن

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا
از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)

رو انداختن-تقاضا و خواهش کردن
پسله خور-آن که نزد دیگران کم می خورد و در نهان بسیار

رو به قبله کردن-کسی را که درحال مرگ است رو به قبله خواباندن

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن
حساب انگشت بالا-حساب ساختگی
آمیزقلمدون-میرزا‌بنویس-کاتب

خایه دار-با جرات-شجاع
زیر چاق-حاضر-آماده

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

خاطر داشتن-به یاد داشتن

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

با خدا-خداشناس-مومن

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن
چو-شایعه

تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

رشوه گیر-رشوه خوار

 

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب
به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن
تخمه بو دادن برای کسی-چاپلوسی کردن برای کسی
دسته اش را در کردن-تصفیه حساب کردن-جبران کردن کاری

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

پاتیل شدن-از مستی از پای در آمدن-دیگرگون شدن حال
الف شدن اسب(هر دو پا بلند کردن اسب)

انگشت‌شمار(کم، معدود)

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

اله و بله(چنین و چنان)

انداختنی(جنس نامرغوب)

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن
پنجول زدن-با ناخن های دست روی تن کسی را خراش دادن
چوروک-چین و شکن

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن
از شیر مادر حلال‌تر-چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست

آلامد-باب روز-به‌رسم معمول

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

آمیزقلمدون-میرزا‌بنویس-کاتب

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن
پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن
زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

انداختنی-جنس نامرغوب

حمامی-گرمابه دار

اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)

حق آب و گل-امتیاز-اعتبار

انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

چین چینی-پر چین

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار
چپاندن-چیزی را به زور و فشار در چیز دیگری جا دادن-تپاندن
آستین از چشم برداشتن(آشکارا گریستن)

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

خوابگوشی-سیلی-کشیده

ازخداخواسته-آرزومند-مشتاق

زیر سر کسی بلتد شدن-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن
دزد زدن-مورد دزدی قرار گرفتن

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد

دوا-واجبی-مشروبات الکلی

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

اوراق-قراضه-اسقاط-ازکارافتاده

روادید-اجازه ی ورود به یک کشور-ویزا

از سر باز کردن-دور کردن-رفع مزاحمت کردن

آش دهن سوزی نبودن-زیاد جالب نبودن-اهمیت زیادی نداشتن

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

 

دست و بال-دور و بر-اطراف

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)

آمدن(آغاز به کاری کردن)

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

خوش غیرتی-زیاده غیرت نشان دادن-به طنز یعنی بی غیرتی کردن

خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی
خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

 

جَر-پیچ و خم راه

چوب پنبه-چوبی سبک برای بستن سر بطری
تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن
دل غشه گرفتن-متاثر و ناراحت شدن-بی حال شدن-دچار ضعف شدن

 

پا واکردن-به راه افتادن بچه

خرده کاری-کار جزیی

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

 

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

آب(عزت و رونق، طراوت و تازگی، روح، شراب خالص)
انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

آکَل(آقای کربلایی)

 

 

پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها